Begin april stond een studiedag van de Latasteschool in het teken van Positive Behavior Support (PBS), de methodiek die het team gebruikt als onderdeel van een sterk pedagogisch klimaat. “Het draait, zoals bij veel collega’s wel bekend, om positief gedrag aanleren”, vat Thomas samen. “We werken met een stappenplan en hebben dat geoefend met VR.”

En? “Supergaaf! Ik kende VR zelf al, maar collega’s voor wie het nieuw was, vonden het heel bijzonder. Eerst was het een beetje gek, tegen zo’n computer praten terwijl je je ervan bewust bent dat collega’s meekijken. Maar als de ‘gimmick’ er eenmaal af is, kom je echt aan oefenen toe en kun je de diepte in.”

Wel bracht CleVR te ‘brave’ pedagogische oefensituaties in, vonden de collega’s. “Zij raakten meteen geïnspireerd om realistischere voorbeelden te gebruiken, bijvoorbeeld met de nodige krachttermen die we ook wel horen van onze doelgroep. Zo kwamen er veel meer ideeën; je kunt kinderen bijvoorbeeld ook zelf laten oefenen in allerlei situaties, of ze een keer in de rol van de leerkracht zetten.”

Het team ziet zeker potentie in inzet van VR, vooral als dat een plek krijgt in de intervisiemomenten van het team. “De aanschaf is duur”, vindt Thomas. “Misschien is het een idee dat met een aantal scholen samen te doen.”

Interactief en educatief theater: maak kennis met Playback! Met verschillende themavoorstellingen bereiken de acteurs van Playback jongeren, ouders en onderwijsprofessionals en maken allerlei situaties en maatschappelijke thema’s bespreekbaar. De voorstellingen voor leerkrachten helpen je om bewuster pedagogisch te handelen. En om – zonder grenzeloos te worden – minder oordelend en sturend op te treden, ook in lastige opvoed- en onderwijssituaties.

Playback maakt tijdens het interactieve, participatieve nagesprek gebruik van terugspeeltheater. Acteurs blijven in hun rol en toeschouwers (of beter gezegd: deelnemers) geven de personages advies en kunnen als zichzelf ook de vloer op om situaties uit de voorstelling positief te beïnvloeden. Er komen herkenbare pedagogische situaties en dilemma’s aan bod en je kunt oefenen om daarmee om te gaan. Playback kan trainingen ook op maat ontwikkelen.

Mandy werkte twintig jaar in het basisonderwijs en stapte toen over naar Het Kwartier, waar ze helemaal op haar plek is. “Met deze jongeren een relatie aangaan en samenwerken, is het allerleukste/mooiste aan mijn baan op Het Kwartier.”

Mandy genoot van de theatervoorstelling die Playback gaf op Het Kwartier. “Supervet! De acteurs waren steengoed en de situaties die zij naspeelden waren herkenbaar, dat was goed voorbereid. Ik herinner me een gymles, een meisje dat niet mee wil doen in de les en heel brutaal reageert en ook een depressieve jongere. Hoe ga je daarmee om? De acteurs betrekken je goed bij die situaties, zonder dat je voor het blok wordt gezet.”

Het team van Het Kwartier deelt een visie op pedagogisch handelen, maar iedere leerkracht heeft toch ook een eigen aanpak. “Een aantal collega’s zit meer op de regels, een aantal geeft juist weinig grenzen aan en dan is er een groepje dat daar tussenin zit. Het is goed om daarover te praten met elkaar. Wie wil je als leerkracht zijn?”

Voor dat goede pedagogische gesprek biedt Playback zeker praatstof, denkt Mandy. Wel vindt zij het belangrijk dat er daarna ook actie komt. “Gaan we het dan daarna ook echt anders doen? Ikzelf denk dat de basis van pedagogisch handelen zeker meer gelijk kan zijn, vooral omdat voorspelbaarheid zo belangrijk is voor onze jongeren.”

Denk aan op dezelfde manier opstarten en afsluiten, dat je afspreekt dat je op vrijdagmiddag altijd iets leuks doet met de leerlingen en dat je dezelfde grenzen stelt. Mandy: “In ons geval speelt ook: hoe gaan we om met agressief gedrag? Druk je meteen op de alarmknop voor hulp, of ga je toch eerst nog in gesprek? Daar één aanpak voor vinden, daar kunnen we nog een slag in maken.”

PIT staat voor Preventief Interventie Team. Het biedt in gemeente Amsterdam vroegtijdige hulp aan kinderen die vast dreigen te lopen in hun sociale ontwikkeling op school en thuis. Het PIT bestaat uit een team van professionals dat samen met ouders en school kijkt hoe een kind het beste geholpen kan worden. Als Aloysius leren we vooral graag van de werkwijze en ervaringen van het PIT.

Arend en Joyce kijken uit naar hun schoolbezoeken buiten Amsterdam. “Ik ben heel benieuwd naar hoe de Aloysiusscholen werken”, zegt Arend enthousiast. Wat gaat goed, waar lopen zij tegenaan? Hoe werken de scholen samen met ouders en vooral ook: hoe organiseren zij jeugdhulp in de school? Dat soort vragen worden hopelijk beantwoord. “Ik hoop natuurlijk ook dat wij onze kennis kunnen delen, wie weet kunnen we met onze aanpak een grotere groep kinderen bereiken.”

Het impactteam Pedagogisch handelen versterken benaderde het PIT vooral vanwege de genuanceerde en systemische manier van werken die sinds de start in 2011 wordt gevolgd en steeds verder is ontwikkeld. Er wordt gekeken naar de bredere context waarin een kind opgroeit. Samengevat bestaat de aanpak uit het maken van een goede analyse waaruit duidelijk wordt welke vaardigheden kinderen te leren hebben om sociaal beter te functioneren. Er komt een duidelijk plan op maat met meetbare doelen. Deze methodiek kan leerzaam zijn om preventiever te werken.

Focus op kansengelijkheid

“Wij werken waar we het meest nodig zijn”, vertelt Arend. “We focussen op scholen in wijken waar relatief veel kinderen in een kansarme situatie opgroeien. Niet voor niets. Zoals onze onderwijswethouder Marjolein Moorman altijd zegt: we investeren ongelijk in gelijke kansen.” Dus kunnen scholen aan de bel trekken als zij signalen hebben dat een kind vanwege gedrag extra ondersteuning nodig heeft.

Joyce: “Het hoeft echt niet zo te zijn dat de stoelen door de klas gegooid worden. Ook als gedrag in mindere mate externaliserend is, kunnen scholen contact opnemen. Ook als een leerkracht gewoon niet de vinger krijgt achter gedrag. Zo’n onderbuikgevoel nemen we serieus.” Samengevat: zo vroeg mogelijk signaleren is de basis.

Vaste methodiek

Het PIT – de medewerkers werken altijd in duo’s – gaat eerst uitgebreid in gesprek met een school om in kaart te brengen welk gedrag de leerkracht nu ziet en wat er thuis en in de omgeving van een kind speelt. De leerling blijft anoniem zodat de school vrijuit kan spreken en (nog) geen toestemming nodig is van ouders.

“We brengen de gedrags- en omgevingsfactoren uitgebreid in kaart en bepalen dan of onze expertise passend is bij dit kind.” Het kan bijvoorbeeld zijn dat een kind de dupe is van een vechtscheiding van ouders en daardoor opvallend gedrag laat zien. Dan is het eerst zaak om daarvoor de juiste hulp te organiseren die zorgt voor meer rust thuis en te kijken of het dan beter gaat. Het PIT blijft een kind dan wel volgen en kijken of de ingezette ‘interventie’ wel het gewenste resultaat heeft.

Op naar een match

Lijkt de volledige PIT-aanpak passend, dan volgt een match: welke PIT-medewerkers passen het beste bij een kind en het gezin? Zijn die gevonden, dan volgt op school een kennismakingsgesprek met de ouders om te gaan bouwen aan een samenwerkingsrelatie. “Vaak is de relatie tussen ouders en school vertroebeld geraakt en hebben we een mediator-rol. Soms moeten we langer aanhouden om een ingang te krijgen bij een gezin en in gesprek te komen”, licht Arend toe.

“We hebben wel een doortastende mentaliteit”, vult Joyce aan. “Als ouders horen wat we doen en dat we er echt voor het kind zijn, willen ze vaak toch wel meewerken.” “Soms helpt het als we aangeven dat een school graag ondersteuning en handvatten wil om anders om te gaan met hun kind”, zegt Arend. Zo begint tijdens eerste contacten de psycho-educatie al. De PIT-medewerkers leggen uit dat een kind het gedrag niet bewust inzet, maar dat het bepaalde vaardigheden nog niet heeft.

Onderzoek naar sociale leerbaarheid

Het onderzoek start met een vragenlijst voor ouders en voor de leerkracht. Doel is komen tot een eerste analyse van het gedrag en de ontwikkeling van een kind. Daarna volgen neuro-cognitief onderzoek naar sociale leerbaarheid (zie kader, red.) en een uitgebreide analyse van de omgeving waarin een kind leeft.

“Dat helpt om zicht te krijgen in wat er in het hoofd van een kind speelt”, legt Arend uit. Het onderzoek richt zich op sociale informatieverwerking (kun je bijvoorbeeld emoties herkennen), sociaal perspectief in kunnen nemen (je inleven in een ander), sociale scripts (wat weet je over wat goed en fout is en hoe denk je over je zelf) en zelfregulatie (denk aan impulscontrole en mentale flexibiliteit). Veel van deze vaardigheden die mogelijk missen, kunnen het gedrag dat een kind laat zien verklaren. En: die zijn vaak te trainen en bieden dus ontwikkelingskansen.

Op basis van het onderzoek en de omgevingsanalyse volgt een complete analyse om de mogelijke oorzaken van het gedrag te verklaren en te komen tot een plan op maat. Wat heeft een kind van zijn omgeving nodig? Welke vaardigheden zijn bijvoorbeeld goed te trainen? Is opvoedingsondersteuning thuis een optie? “Soms is specialistische hulp nodig”, legt Joyce uit. “Maar wij blijven als PIT-coaches altijd in beeld als vertrouwd gezicht en geven ook psycho-educatie aan hulpverleners.” De aanpak is niet alleen gericht op ondersteuning van het kind en ouders, maar biedt juist ook handvatten voor de school. “We wijzen vooral op mogelijkheden voor het handelen in de klas.”

Het PIT bezocht onlangs IKC IJmond en De Windvang – samen met het impactteam Pedagogisch handelen versterken – om nader kennis te maken. De komende periode worden samenwerkingskansen verder verkend. Denk bijvoorbeeld aan kennisuitwisseling over vroegsignalering, sociale leerbaarheid en samenwerking met ouders en partners en systemisch werken.

Jelle Ris is lid van het impactteam Pedagogisch handelen versterken. Hij is docent vakdidactiek en pedagogiek bij de opleiding Docent Beeldende Kunst en Vormgeving van de Willem de Kooning Academie en is daar ook kartrekker van de expertisekring ‘Werk maken van OnderwijsPedagogiek’, onder leiding van Carlos van Kan. Deze expertisekring richt zich op het toerusten van hbo-docenten in het pedagogisch bevragen van hun onderwijspraktijk. Zo kunnen docenten verdere expertise ontwikkelen als onderwijsmaker en handelend professionals van en in hun eigen onderwijspraktijk.

Meer over Jelle